5 elemententheorie

Uit Duitsland komt het vijfelementen model die gebaseerd is op de Chinese Gezondheidsleer. Bij de vijf elementen gaat het om aarde, water, vuur, lucht en metaal. Een indeling die lijkt op de manier waarop de natuur voor de opmars moderne natuurwetenschappen werd beschouwd. De elementen staan niet alleen letterlijk voor materie die in de aarde, water of de lucht is te vinden, maar zijn ook een model voor de seizoenen, voor omzetting van energie en onze organen. 

Barbara Temelie heeft de vijfelemententheorie beschreven als middel voor een lang leven. Ziekten (en dus indirect gezondheid) kunnen een uitwendige of een inwendige oorzaak hebben. Inwendig zijn emotionele invloeden en gedachten. Uitwendige oorzaken zijn bijv. beweging, milieu, klimaat en voeding. In haar boek ´Voeding volgens de vijf elementen, gaat zij in op het voedingsaspect. Gezondheid wordt gedefinieerd als ´in balans zijn,´ ziekte met een verstoring die voortkomt uit: 

- Chi of Qi of energiegebrek; 
- yang gebrek of koude en zwakte/slapte; 
- yang teveel of koorts en druk/spanning. 

Voeding kan verwarmen of verkoelen en ook energie geven. Met een goede voeding kunnen ziekten of onbalans worden verbeterd. In het vijfelementenmodel staan de elementen voor verschillende soorten energie die in elkaar op een bepaalde manier beïnvloeden. 

HOUT voedt VUUR 
verdeelt AARDE 
VUUR geeft as aan de AARDE 
smelt METAAL 
AARDE bevat METAAL 
absorbeert WATER 
METAAL draagt WATER 
hakt door HOUT 
WATER voedt planten HOUT 
dooft VUUR 


Een paar voorbeelden: neutrale voedingsmiddelen zoals granen en rijst leveren energie. Zuidvruchten, sla en rauwkost verkoelen en uien, gember, koffie, wijn enz. verwarmen. Ook de kooktechniek speelt een rol: door bakken en braden verwarm je, terwijl blancheren, wokken en toevoeging van bijv. paddestoelen, komkommer, courgette e.d. verkoelt. 

In de Chinese astrologie wordt het jaar ingedeeld in vier seizoenen van 72 dagen, met overgangsperioden van achttien dagen tussen het ene naar het nadere seizoen. Een jaar is dus vijf dagen korter dan het onze. Bovendien beginnen en eindigen de seizoenen op een ander moment: 

• winter: medio november: element water 
• lente: medio februari, element: hout 
• zomer: medio mei, element: vuur 
• herfst: medio augustus, element: metaal 
• overgangsseizoen: element: aarde 

In de theorie van Temelie en Trebuth worden de elementen gebruikt om een goed voedingspatroon en kookkunst mee te ontwikkelen. Afhankelijk van het seizoen is er behoefte aan een maaltijd met ingrediënten die horen bij dat seizoen. In elk van die perioden wordt met name gekozen voor ingrediënten die bepaalde organen positief beïnvloeden: 

 winter: nieren en blaas 
 lente: lever, galblaas 
 zomer: hart en dunne darm 
 herfst: longen en dikke darm 
 overgangsseizoen: milt en maag 

Voor een evenwichtige maaltijd is het bevorderlijk dat de elementen hout, vuur, water, metaal en aarde in de maaltijd zijn vertegenwoordigd. De volgorde waarin deze elementen in een bereiding worden gebruikt is volgens Temelie en Trebuth ook van belang. Het element dat het laatste wordt toegevoegd heeft de grootste invloed op het bijbehorende orgaan. Deze zienswijze leidt tot een vrij technische kookstijl waarbij gelukkig ook smaak nog een rol blijkt te spelen: 

HOUT lente zuur 
VUUR zomer bitter 
AARDE tussenseizoen zoet 
METAAL herfst scherp 
WATER winter zout 

In het boek ´Het Vijf elementen kookboek´ van uitgeverij Schors zit een overzichtelijke mini-poster waarop de hele theorie is samengevat. Een handig overzicht voor diegenen die er in de keuken mee aan de slag willen gaan. Daarnaast bevat dit boek een aantal recepten die zich positief van de macrobiotische keuken onderscheiden: er wordt onder meer gewerkt met zuivel, suiker, kruiden en specerijen.